Zilverkust Portugal

Als je ooit eens in Portugal bent geweest, kan je nauwelijks zijn ontgaan dat je in alle souvenirwinkels stuit op een (meestal zwarte) haan met een uitbundige rode kuif en vrolijke oogjes. Dit is de haan van Barcelos. Wat is het verhaal van die haan?

Eeuwen geleden was er een pelgrim onderweg naar Santiago de Compostela, en hij maakte een stop in het plaatsje Barcelos, in Noord-Portugal. Er was net een geval van diefstal geweest in Barcelos, en men was naarstig op zoek naar een schuldige. Niemand geloofde dat de man een onschuldige pelgrim was, en hij werd schuldig bevonden aan de diefstal. Zijn straf was niet mals: hij zou worden opgehangen.
De man hield echter stug vol dat hij onschuldig was, en vroeg of hij de rechter mocht spreken. Dat mocht. Hij werd naar het huis van de rechter gebracht. De rechter zat net aan tafel met een stel vrienden, en stond op het punt een lekkere gebraden haan te verorberen. De man bepleitte nogmaals zijn onschuld, maar de rechter geloofde hem niet, en bleef bij zijn veroordeling.
De veroordeelde wees daarop naar de gebraden haan op het bord van de rechter, en voorspelde dat de gebraden haan zou gaan kraaien als bewijs van zijn onschuld. Uiteraard geloofde niemand dat.
De man werd naar de galg gebracht, en op het moment dat het touw om zijn nek zat en ze hem wilden ophangen, begon tot ieders stomme verbazing de gebraden haan te kraaien. De rechter verklaarde dat de veroordeelde toch onschuldig was, en de man werd vrijgelaten.
De man vervolgde zijn tocht naar Santiago de Compostela, en keerde een aantal jaar later terug naar Barcelos, en richtte daar een monument op ter ere van Santiago en de Heilige Maagd.
De Galo de Barcelos, zoals de haan heet in het Portugees, staat dus symbool voor ontzettend veel geluk!

Deze glazen Galo de Barcelos is een wanddecoratie in een van de Casas Fruta huizen, gemaakt door Iris Franken

Portugezen zijn dol op alles wat uit zee komt. Niet alleen vers, maar ook gedroogd, zoals bacalhau, en in blik, zoals sardines.

Als je eens in een Portugese supermarkt bent geweest heb je vast gezien hoe groot de schappen met ingeblikte vis en zeevruchten zijn.
Er waren ooit honderden conservenfabrieken in Portugal, waar verse vis werd verwerkt tot conserven. Dat zijn er nu een stuk minder, maar het werk is vaak niet veranderd.

Er zijn nog een aantal fabrieken waar alles nog steeds met de hand wordt gedaan, er komt geen machine aan te pas. Nou vooruit, er zijn 3 machines waarin de vis wordt gegaard, de deksels op de blikjes worden gedaan, en de blikjes worden gesteriliseerd. Hele generaties van vooral vrouwen doen dit werk al tientallen jaren. Stukjes groente onderin het blikje? Wordt met de hand gedaan. De staart van de sardine knippen zodat het in het blikje past? Met de hand. Blikje afvullen met olie of saus? Met de hand. De blikjes in een mooi papiertje verpakken? Met de hand. En dat gaat allemaal heel snel!

En echt, je proeft het. Het wordt met liefde gedaan. En het komt ook doordat de vis eerst wordt gegaard, en dan pas in een blikje wordt gestopt. In de fabrieken waar het hele proces volledig automatisch verloopt wordt de vis in het blikje gegaard, waardoor vocht en vet in het blikje blijven. En dat geeft een hele andere, veel minder lekkere, smaak.

Niet alleen sardines worden ingeblikt, maar ook tonijn, bacalhau, inktvis, mosselen; je kunt het zo gek niet bedenken of het wordt tot conserven verwerkt. In deze video kun je zien hoe het proces bij Conservas Pinhais in zijn werk gaat: https://youtu.be/jpTwHAt0Zxw

Een aantal fabrieken heeft eigen winkels in het hele land, waar je al het ingeblikte lekkers kunt kopen. Mocht je in Óbidos zijn, dan is een bezoek aan de winkel van Comur (Conservas da Murtosa) zeker de moeite waard. Een prachtig pand, met wanden vol prachtige blikjes. Er zijn zelfs blikjes met jaartallen, zo kun je een leuk verjaarskado voor iemand (of voor jezelf) kopen.

En wees gerust, de blikjes zijn niet zo oud, het is gewoon verse produktie.

Voor de kaasliefhebbers onder ons: proef eens een queijo amanteigado! Deze kaas, queijo – spreek uit keh- zjoe, is zo boterachtig, amanteigado – spreek uit aman-the-gaa-doe, dat je hem niet in plakken snijdt, maar uitlepelt. Thuis noem ik deze kaas daarom oneerbiedig ‘lepelkaas’.

Het Serra da Estrela-gebied staat bekend om de allerlekkerste queijos amanteigados, gemaakt van schapenkaas. De beste kazen hebben trouwens een DOP, denominação de origem protegida, een beschermde oorsprongsbenaming. Ze zijn bijzonder lekker met jam. Met ernaast een glaasje Ginja of goede Port. De prijs van een goede queijo amanteigado uit de Serra da Estrela kan al gauw oplopen tot ver boven de 20 euro per kilo.

Gelukkig zijn er alternatieven! Ik heb al eens eerder geschreven over een kaasboerderij in Valado de Santa Quitéria: Flor do Vale. Per toeval ontdekt en bij het bezoek geconstateerd dat hoofdzakelijk van origine Fries stamvee de melk levert. Dat moet goed zijn! En inderdaad, dit betaalbare kaasje (3,60 euro) is ook uitlepelbaar, vooral op de eerste dagen na levering, daarna wordt hij harder.

Wat zeggen ze ook alweer in Portugal? Queijo com pão faz homem são! Kaas met brood maakt de mens gezond. Zo is het maar net. Lepelen, dus!

Hollandse tip

In sommige restaurants serveren ze bij het couvert een queijo amanteigado. Kijk dan altijd even bij de prijslijst, want ik heb wel eens gehad dat de kaas duurder dan mijn maaltje was.

Ben je geïnteresseerd in een ambachtelijke boerderij waar ter plekke kaas wordt gemaakt? Lees dan het beeldverhaal over Queijaria Artesanal Flor. Ze maken er ook ‘queijo fresco’, van die witte zachte ronde kaasjes, die ik – heel eerlijk – nergens naar vind smaken, tenzij je er een flinke lepel pompoenjam met noten op smeert. Dan is zo’n hapje ineens héél goed te pruimen!

flor-do-vale.pt

Portugal is een land waar men gewoon is vers voedsel te eten. Maar elke dag je boodschappen doen valt niet mee als je in een klein dorpje woont, je geen vervoer hebt, en er als je geluk hebt alleen een klein buurtwinkeltje is.

Groenten en fruit verbouwt men als het even kan zelf. Zelfs al is er maar een klein stukje grond bij het huis, er is altijd plek voor kool, zeker voor het soort koolplanten dat een lange steel vormt waaraan de koolbladeren groeien: je plukt wat je nodig hebt, de plant produceert continu nieuwe bladeren, en zo heb je het hele jaar door verse kool. Er wordt trouwens ook stevig geruild: de een heeft heel veel aardappelen, de ander heeft veelteveel sinaasappels, en weer een ander heeft honderden liters wijn van eigen druiven. En kun je niet ruilen? Dan krijg je het gewoon. Heel simpel.

Voor vlees zorgen is ook niet een groot probleem. Vaak hebben mensen een paar kippen, niet alleen voor de eieren maar ook voor het vlees. Sommigen hebben zelfs een eigen varken, die krijgt al het afval en restjes en als het dier groot en vet genoeg is wordt het geslacht. De hele familie komt dan helpen om al dat vlees te verwerken, en er wordt echt niets weggegooid.

Brood kun je natuurlijk zelf bakken maar het is een hele klus, men bakt dan vaak voor een hele week, maar in de vochtige winters kun je het brood niet een week bewaren. Wij zijn gewend brood in de vriezer te stoppen en het er uit te halen zodra je het nodig hebt, maar dat kun je geen vers brood meer noemen natuurlijk. Trouwens, ik vraag me af of, bijvoorbeeld bij ons in het dorp, veel vriezers staan. Ik durf het te betwijfelen. Maar goed, ik dwaal af.
Vis dan, het staat bij de meeste Portugezen zowat dagelijks op het menu, en dan vooral bacalhau, maar vis kun je natuurlijk helemaal niet zelf produceren. Hoe kom je dan aan je vis?

Heel eenvoudig: sinds jaar en dag rijden bakker en visboer hun dagelijkse route langs de verschillende dorpen om hun klanten van vers brood en verse vis te voorzien. Vaak zie je 's-ochtends al vrouwen langs de kant van de weg staan, wachtend op de leverancier. Samen wachten is wel zo gezellig, en het is meteen een mooie gelegenheid om elkaar even over de laatste nieuwtjes bij te praten. Je weet precies wanneer de bakker of visboer er is, zodra ze in het dorp zijn laten ze dat weten door hard en lang op de claxon van de auto te drukken. Wij noemen het daarom gekscherend toeterbrood en toetervis.
Als iedereen van verse waar voorzien is, en ook de laatste nieuwtjes van de leverancier zijn vernomen, gaat iedereen weer naar huis met het eten voor die dag. En de volgende dag begint het ritueel van voren af aan. Behalve op zondag, maar dan ga je met de lunch gewoon naar het plaatselijke restaurant om "cozido à Portuguesa" te eten. En dan eten ze zoveel dat ze 's-avonds toekunnen met de restjes van de vorige dag. En op maandag is er dan gewoon weer verse aanvoer van brood en vis. Simpel toch?

Het ecopark Pia do Urso, bij het dorpje São Mamede, is een schitterend gelegen park dat je niet mag missen.

De natuur speelt in dit park een grote rol. Langs de paden nemen natuurlijke geuren, geluiden en vormen je zintuigen mee op een magische reis.

Het Pia do Urso sensorisch ecopark is het enige park ter wereld dat speciaal is ontwikkeld om visueel gehandicapten nieuwe ervaringen met andere zintuigen te laten opdoen, zoals tast en reuk. Maar vergis je niet, het park is voor iedereen een geweldige ervaring!

In het hele park zijn traditionele kenmerken en materialen bewaard gebleven, zodat bezoekers ook iets kunnen leren over de geschiedenis van de regio.

Via het wandelpad kom je langs natuurlijke stenen kommen – divers gevormde gaten in de rotsen die in de loop der eeuwen zijn ontstaan door erosie. Het verhaal gaat dat heel lang geleden beren deze bassins als bad gebruikten.

In de schaduw van de grote eikenbomen die rondom de picknickplaats staan is het heerlijk bijkomen van alle belevenissen.

Portugees levenslied vol melancholie

De fado is dé volksmuziek van Portugal. Dit Portugese levenslied vond begin 19e eeuw zijn oorsprong in de arme wijken van Lissabon. Fado betekent letterlijk 'lot' (afgeleid van het Latijnse woord fatum), en het lied is onderdeel van het leven van iedere Portugees. Het gaat over de gebeurtenissen in het leven, over melancholie, verdriet, heimwee naar wat niet meer is en weemoed, maar ook over blijdschap en feesten. Hier is een Portugees woord voor: saudade. Dit is een typisch Portugees woord, in andere talen is er geen vertaling voor.

Er zijn twee stromingen: de fado van Coimbra, en de fado van Lissabon. De fado van Lissabon is de meest populaire fado, heeft een volks karakter, en werd vroeger voornamelijk door vrouwen gezongen. De fado van Coimbra wordt alleen door mannen gezongen, en heeft een meer academisch karakter.

Sinds de heropleving van de fado in de jaren negentig, geniet de fado steeds meer internationale bekendheid bij een groter publiek. Amália Rodrigues wordt beschouwd als een van de belangrijkste en invloedrijkste fadozangeressen ooit.

In zowel Lissabon als Coimbra zijn veel restaurants waar (professionele) fadistas (fado zangers) hun liederen zingen. Vooral de wijken Bairro Alto, Alfama en Mouraria in Lissabon zijn hierom bekend.
Ook in de Costa de Prata worden in diverse restaurants fado avonden georganiseerd, met een avondvullend programma met diner en fado.

De Portugese fado is in 2011 toegevoegd aan de lijst van immaterieel cultureel werelderfgoed van Unesco, de cultuurorganisatie van de VN.

Fado, het lied van een vissersvrouw

Een voorproefje...

Onze allermooiste ervaring met Fado

Op een gewone woensdagochtend om 11 uur 's morgens zaten we aan de koffie in een biologische tuin en boerderij, 'Pequena Terra' waar we een excursie hadden, toen plotseling een vissersvrouw uit Nazaré kwam om haar vis te verkopen.